Ποιος να έριξε άραγε αυτήν την πρώτη μοιραία ντομάτα, που αποτέλεσε την αφορμή για το ισπανικό φεστιβάλ La Tomatina; Κανείς δεν ξέρει πραγματικά. Μπορεί να ξεκίνησε ως ένδειξη διαμαρτυρίας κατά του δικτάτορα Φράνκο ή για πλάκα σε κάποιο καρναβάλι που ξέφυγε απ' τον έλεγχο των διοργανωτών. Σύμφωνα με την πιο δημοφιλή εκδοχή του θρύλου, ορισμένοι ντόπιοι έψαχναν ευκαιρία για να τραβήξουν την προσοχή στο καρναβάλι Los Gigantes του 1945, στο οποίο έκαναν παρέλαση γιγαντιαίες κούκλες από πεπιεσμένο χαρτί. Τυχαία έπεσαν πάνω σε έναν πάγκο με λαχανικά και άρχισαν να ρίχνουν γινωμένες ντομάτες στους παρευρισκόμενους. Οι αθώοι θεατές άρχισαν κι αυτοί να συμμετέχουν στο παιχνίδι εκσφενδονίζοντας ντομάτες, μέχρι που η κατάσταση ξέφυγε τελείως από τον έλεγχο και εξελίχθηκε σε έναν φοβερό πόλεμο με ιπτάμενα λαχανικά. Αν και οι ηθικοί αυτουργοί αποζημίωσαν τα οπωροπωλεία της περιοχής για τις ζημιές που υπέστησαν, αυτό δεν τους εμπόδισε να επαναλάβουν τον ντοματοπόλεμο τις επόμενες χρονιές, δημιουργώντας έτσι αυτή τη νέα παράδοση της γιορτής της ντομάτας.

Οι αρχές, φοβούμενες ότι η κατάσταση θα κλιμακωνόταν σε ανεξέλεγκτο βαθμό, έβαλαν περιορισμούς στον ντοματοπόλεμο, τους οποίους στη συνέχεια χαλάρωσαν, ώσπου τελικά τη δεκαετία του ’50 ανακοίνωσαν μια σειρά από απαγορεύσεις. Το 1951, όσοι ντόπιοι αψήφησαν το νόμο περί απαγόρευσης του ντοματοπολέμου φυλακίστηκαν. Ωστόσο, χάρη στη δημόσια κατακραυγή αφέθηκαν ελεύθεροι. Η πιο γνωστή διαμαρτυρία κατά της απαγόρευσης του φεστιβάλ La Tomatina έγινε το 1957, τότε που οι θερμοί υποστηρικτές του διοργάνωσαν ολόκληρη παρωδία για την κηδεία της ντομάτας με ένα πραγματικό φέρετρο που το ακολουθούσε μια νεκρική πομπή. Μετά το 1957, η τοπική αυτοδιοίκηση αποφάσισε να συμβιβαστεί με την κατάσταση θέτοντας ορισμένους κανόνες, αλλά τελικά αποδέχτηκε αυτήν την ασυνήθιστη παράδοση.
Παρόλο που τον πρωταγωνιστικό ρόλο τον έχει η ντομάτα, μια εβδομάδα πριν από την τελική αναμέτρηση, ολόκληρη η πόλη ζωντανεύει με διάφορες εορταστικές εκδηλώσεις. Η Μπουνιόλ διοργανώνει μεγάλη γιορτή με παρελάσεις, μουσική και πυροτεχνήματα στον γνωστό ξέφρενο ισπανικό ρυθμό, προς τιμήν των δύο πολιούχων της, της Παρθένου Μαρίας και του Σεντ Λούις Μπέρτραντ. Για να δυναμώσουν οι συμμετέχοντες της μάχης, την παραμονή της αναμέτρησης, τρώνε μια γιγάντια παέγια, το θρυλικό φαγητό της Βαλένθιας που φτιάχνεται με ρύζι, θαλασσινά, σαφράν και ελαιόλαδο.

Σήμερα η απελευθερωμένη αυτή γιορτή έχει, σε κάποιο βαθμό, μέτρο. Οι διοργανωτές προετοιμάζονται πια τόσο καλά, που καλλιεργούν μια ειδική ποικιλία κακόγευστης ντομάτας, απλώς και μόνο για να χρησιμοποιηθεί στο ετήσιο φεστιβάλ La Tomatina. Οι εορτασμοί ξεκινούν περίπου στις δέκα το πρωί. Οι συμμετέχοντες αγωνίζονται να αρπάξουν ένα χοιρομέρι που κρέμεται από την κορυφή μιας κολόνας αλειμμένης με λίπος. Οι θεατές από κάτω καταβρέχουν με νερό τους τολμηρούς που προσπαθούν να σκαρφαλώσουν, ενώ χορεύουν και τραγουδούν στους δρόμους. Όταν η καμπάνα της εκκλησίας σημάνει μεσημέρι, αρχίζουν να καταφτάνουν στην πόλη φορτηγά με ντομάτες, ενώ τα πλήθη ζητωκραυγάζουν «To-ma-te, to-ma-te».

Στη συνέχεια, ένα κανόνι νερού δίνει το σήμα για να αρχίσει η μάχη. Αυτό είναι το πράσινο φως που περιμένουν οι συμμετέχοντες για να αρχίσουν να λιώνουν και να ρίχνουν ντομάτες με ξέφρενο ρυθμό προς τους άλλους συμμετέχοντες. Ανεξάρτητα από την πολεμική τεχνική τους (μακρινές βολές, καρφώματα και ραβέρσες), δεν υπάρχει καμία περίπτωση να βγει κανείς αλώβητος απ' τον πόλεμο της ντομάτας. Μετά από λίγες ώρες, οι πασαλειμμένοι βομβιστές, που έχουν κυριολεκτικά λουστεί στη ντομάτα, πλατσουρίζουν σε μια λίμνη από σάλτσα, μέσα στην οποία με δυσκολία μπορεί κανείς να διακρίνει κάποιο κομμάτι που να μοιάζει με ντομάτα. Και ο ντοματοπόλεμος τελειώνει με μια δεύτερη κανονιά νερού.